Wakacje zbliżają się coraz większymi krokami. Zdecydowana większość ludzi spędzi je najprawdopodobniej na świeżym powietrzu, korzystając ze słonecznej pogody. Trzeba to jednak robić z głową, bo czyha na nas podstępny wróg – czerniak.

Czym jest czerniak? Cechy charakterystyczne

• Czerniak jest nowotworem złośliwym skóry. Wywodzi się z melanocytów, czyli komórek barwnikowych skóry wytwarzających pigment - melaninę. To melanina sprawia, że skóra ciemnieje w kontakcie z promieniowaniem ultrafioletowym (emitowanym przez słońce bądź lampy stosowane w solarium).
• Czerniak najczęściej atakuje skórę, ale może również pojawić się w obrębie błony śluzowej nosa i ust, a także na paznokciach i gałce ocznej.
• Dla czerniaka charakterystyczny jest agresywny wzrost oraz wczesne i liczne przerzuty, które są trudne w leczeniu farmakologicznym. Czerniak szybko przechodzi z choroby miejscowej w postać rozsianą (uogólnioną). Wtedy rozprzestrzenia się poza powierzchnię skóry do innych organów, takich jak np. węzły chłonne, płuca czy mózg.
• Dzieje się tak, gdyż czerniak nie tylko rozrasta się na powierzchni skóry, ale także wrasta w głąb skóry. Gdy ma ok. 1 mm głębokości i przejdzie przez barierę skóry, dostaje się do naczyń krwionośnych, a następnie za ich pośrednictwem do całego organizmu.
• Istotne jest szybkie i prawidłowe rozpoznanie czerniaka. Zadanie jest o tyle ułatwione, że jest on nowotworem rozwijającym się na skórze, a nie wewnątrz organizmu. Usunięcie czerniaka miejscowego, gdy choroba nie jest zaawansowana, pozwala na wyleczenie niemal 100% chorych.
• Czerniak może powstawać na skórze wcześniej niezmienionej lub w zakresie istniejących już znamion. Może pojawić się także równocześnie w kilku miejscach na ciele, jedno ognisko choroby nie wyklucza powstawania innych, nawet jeśli czerniak nie jest rozsiany.

Jak rozpoznać czerniaka? ABCDE czerniaka

Na rozpoznanie czerniaka pozwalają jego cechy charakterystyczne. Określane są one za pomocą łatwych do zapamiętania kryteriów ABCDE:

A – asymetria np. znamię "wylewające" się na jedną stronę

B – brzegi poszarpane, nierównomierne, posiadające zgrubienia

C – czerwony, czarny, niejednolity kolor

D – duży rozmiar, wielkość zmiany powyżej 6 mm

E – ewolucja, postępujące zmiany zachodzące w znamieniu

Wszystkie znamiona, pieprzyki, narośla, które kwalifikują się do jednego punktu z kryteriów ABCDE lub budzą nasz niepokój powinny być zbadane przez lekarza dermatologa lub chirurga-onkologa i w razie potrzeby wycięte.

Sygnałem do natychmiastowej konsultacji lekarskiej jest także swędzenie, krwawienie bądź pękanie znamienia.

Wiedzę na temat cech charakterystycznych czerniaka możesz sprawdzić rozwiązując krótki internetowy quiz:

https://www.akademiaczerniaka.pl/akademia-czerniaka/nasze-kampanie/kampania-znamie-znam-je/program-do-szkol/gra-interaktywna

Grupy ryzyka zachorowania na czerniaka

Około 25% Polaków ma jasną lub bardzo jasną karnację, łatwo ulegającą poparzeniom słonecznym – osoby te właściwie nie powinny w ogóle korzystać z kąpieli słonecznych.

Na dodatek około 40% Polaków ma jasną karnację, która mimo iż jest bardziej odporna na promieniowanie słoneczne, to jest fenotypem skóry umieszczającym ich w grupie o wysokim ryzyku zachorowania na czerniaka.

Najbardziej narażone na rozwój czerniaka są osoby:

• o jasnych i rudych włosach
• o jasnych oczach
• o jasnej lub bardzo jasnej cerze
• z piegami i/lub znamionami
• łatwo ulegające poparzeniom słonecznym
• słabo tolerujące słońce
• opalające się z dużym trudem lub w ogóle
• u których w rodzinie występował czerniak

Osoby te powinny unikać słońca oraz całkowicie zrezygnować z solarium.

Na poparzenia słoneczne narażone są w szczególności dzieci. Ich skóra nie jest jeszcze
w stanie obronić się przed silnym promieniowaniem słonecznym. Poparzenia słoneczne wśród dzieci zwiększają dwukrotnie ryzyko zachorowania na czerniaka w przyszłości.

Samobadanie skóry

Aby móc wcześnie rozpoznać czerniaka niezwykle istotna jest dobra znajomość własnego ciała i skóry, a zwłaszcza znamion, które już posiadamy. Wiedza ta pozwala nam na dostrzeżenie nowych zmian na skórze, a także zmian powstających w obrębie już istniejących znamion. Samoocena skóry powinna być wykonywana raz w miesiącu zarówno przez osoby starsze, jak i młodzież. Czerniak jest jednym z najczęściej występujących nowotworów wśród nastolatków, którzy korzystają z solarium, nie stosują filtrów słonecznych i przebywają na słońcu w godzinach najwyższego promieniowania.

Jak powinno wyglądać samobadanie skóry pokazuje film:

https://www.akademiaczerniaka.pl/akademia-czerniaka/nasze-kampanie/kampania-znamie-znam-je/program-do-szkol/film-edukacyjny-dla-uczniow

Złote Zasady ochrony przed czerniakiem:

1. Raz w miesiącu dokładnie oglądaj swoją skórę – sprawdź, czy nie pojawiły się nowe znamiona oraz czy nie zmieniają się te, które już posiadasz
2. Jeśli zauważysz jakieś zmiany, bądź znamię spełnia jedno z kryteriów ABCDE bądź wzbudza Twój niepokój – udaj się do dermatologa lub chirurga-onkologa
3. Unikaj przebywania w pełnym słońcu w godzinach 11:00 – 16:00
4. Nie opalaj się w solarium! – w przypadku młodych osób to najważniejszy czynnik wywołujący czerniaki, a od 2018 roku stosowanie solarium przez osoby poniżej 18 r.ż. jest zabronione
5. Chroń skórę – korzystaj z głową z kąpieli słonecznych, stosuj filtry UV, noś czapkę oraz okulary przeciwsłoneczne. Pamiętaj o ochronie także podczas uprawiania sportu na świeżym powietrzu.
6. Najlepiej raz do roku odwiedź kontrolnie dermatologa lub chirurga-onkologa

Przygotowano na podstawie Poradnika metodycznego profilaktyki czerniaka przeznaczonego dla nauczycieli realizujących program edukacyjny "Znamię! Znam je?" powstałego we współpracy Fundacji "Gwiazda Nadziei" oraz Akademię Czerniaka.

Więcej informacji znajdziecie na stronie www.AkademiaCzerniaka.pl oraz na fanpage-u kampanii „Znamię. Znam je”  www.facebook.com/znamieznamje

Do pobrania: PLAKAT     ULOTKA